Nieuwsjes uit Mortsel-Berchem
Berthout - Geschiedenis(jes) en legendes
Als Davidsfonds verliezen we nooit ons verleden uit het oog: het erfgoed kunnen we vandaag nog zien en geschiedenis werkt door.
Tegelijk koesteren we ook de legendes die letterlijk kleur geven ....
Onderstaande tekst verscheen in het januari-februarinummer van ons vernieuwd ledenblad voor de afdeling Mortsel-Berchem en de integrale versie vind je onderaan dit bericht.
In zijn 'Geschiedenis van Mortsel' (1882) citeert J.B. Stockmans de verkoop in 1296 door hertog Jan II van 'syn huys te Cantecroy' aan Willem III ‘Berthout’ van Berchem (nu blijkt dat zijn moeder Catharina Berthout heette).
Als nieuwe eigenaar bouwde hij, nog voor 1308, op zijn landgoed een 'donjon', een grote ronde meestertoren. Daarmee is het kasteel, samen met hoeve Dieseghem en de St.-Benedictuskerk een van de historische kernen van Mortsel.
Deze gemeente, nu stad, draagt een wapenschild 'in goud drie palen van keel' (=rood), getopt met een Sint-Benedictus; de patroonheilige onderscheidt het van andere gemeenten die het Berthoutwapen voeren (feitelijk dat van Mechelen).
In de volgende generaties worden de heerlijkheden én de bijbehorende familie-namen verdeeld: ervan: Costen van Ranst van Berchem (later heer van Mortsel en Edegem), Jan van Berchem (heer van Oostmalle, zijn tak sterft uit) en Wouter van Ranst, nieuwe heer van Cantecroy.
Deze Wouter van Ranst voerde een verschillend wapenschild, 'van zilver beladen met drie rode palen', dat door de gemeente Berchem gedragen werd tot de fusie. Als historisch dorp, met zijn hogere ligging 'op ten Berch' en zijn Sint-Willibrorduskerk, had het reeds in 1249 met Wouter VI ‘Berthout de Grote’, zijn eerste 'heer'.
Maar we koesteren ook de geschiedenisjes: de sage over het wapenschild.
Daarvoor helpt K.C. Peeters ons in het folkloreboek 'Eigen aard' uit 1946.
Wouter VI Berthout 'de Grote' (+ ca 1286) nam deel aan een kruistocht om de Moren of Saracenen te verdrijven uit het koninkrijk Aragón. Tot driemaal toe leverde hij strijd (en makkers) waarvoor de koning, in dat tijdvak Jaime I 'el Conquistador' (1208-1276), hem eerst een kasteel, dan een prinses en tenslotte 'een derde van zijn koninkrijk' beloofde (niet zo moeilijk uit nieuwe veroveringen).
Berthout bleef weigeren maar verkoos tenslotte 'een derde van 's konings wapenschild' hetgeen de vorst dan weer ontstemde omdat het zijn onvervreemd-baar erfstuk was. Tenslotte werd toch het schild gedeeld en kreeg Wouter zijn drie rode palen op goud. Het ‘Señal Real de Aragón’ telt vanouds (1187) vier rode palen op gouden veld maar kent zijn eigen legende over de vier bebloede vingers.
Ook wij ‘laete(n) den verstandighen Leser oordeelen oft dit waerachtigh is’ …
Vollediger tekst met alle bronvermeldingen als bijlage (download van een pdf-versie, 3 blz.)(Artikel opnieuw gepubliceerd '01.01.'23)